Bệnh tiểu đường có di truyền không? Dược sĩ tư vấn từng dạng bệnh tiêu đường

Bệnh tiểu đường có di truyền không là câu hỏi quen thuộc của nhiều người khi thảo luận về nguyên nhân và giải pháp phòng ngừa căn bệnh phổ biến này.

Dù có các yếu tố di truyền đóng vai trò nhất định, nhưng nó không phải là yếu tố duy nhất quyết định khả năng mắc bệnh.

Hiểu rõ về mối liên hệ giữa di truyền và lối sống sẽ giúp mỗi người có các biện pháp phòng tránh phù hợp, duy trì sức khỏe tốt và giảm thiểu rủi ro mắc bệnh.

Giới thiệu chung về bệnh tiểu đường

Bệnh tiểu đường, hay còn gọi là đái tháo đường, là một rối loạn chuyển hóa đặc trưng bởi lượng đường huyết cao bất thường do cơ thể không sản xuất đủ insulin hoặc không sử dụng insulin hiệu quả.

Insulin là hormone giúp chuyển hóa đường thành năng lượng để các tế bào hoạt động bình thường.

Có ba loại chính của bệnh tiểu đường là tiểu đường type 1, type 2 và tiểu đường thai kỳ.

• Tiểu đường type 1 thường bắt gặp ở trẻ em hoặc thanh thiếu niên, là dạng tự miễn, cơ thể tự hủy tuyến tụy sản xuất insulin.
• Tiểu đường type 2 phổ biến hơn, thường gặp ở người trưởng thành, liên quan đến kháng insulin và các yếu tố lối sống.
• Tiểu đường thai kỳ xảy ra trong quá trình mang thai, có thể ảnh hưởng đến sức khỏe của mẹ và bé sau này.

Mỗi loại bệnh có đặc điểm riêng, nhưng đều có chung nguy cơ gây ra các biến chứng nguy hiểm như bệnh tim mạch, suy thận, mù lòa hoặc biến dạng chân tay nếu không được kiểm soát tốt.

Vậy tiểu đường có di truyền không?

Tiểu đường tuýp 1

Vậy bệnh tiểu đường có di truyền không, nhất là với tiểu đường tuýp 1? Phần lớn các trường hợp tiểu đường tuýp 1 xuất phát từ yếu tố nguy cơ di truyền từ cả cha lẫn mẹ. Các nhà khoa học cho biết hiện tượng này phổ biến hơn ở người da trắng, vì nhóm này có tỷ lệ mắc bệnh cao nhất.

• Ngoài yếu tố di truyền, môi trường sống có thể có liên quan đến bệnh tiểu đường tuýp 1. Bệnh này có xu hướng xuất hiện nhiều vào mùa đông hơn mùa hè và phổ biến tại những vùng có khí hậu lạnh.  
• Một nguyên nhân khác có thể là do virus. Một số loại virus chỉ gây ảnh hưởng nhẹ cho đa số người nhưng ở một số trường hợp khác, virus lại có thể gây khởi phát bệnh tiểu đường tuýp 1.  
• Chế độ ăn sau khi sinh cũng được cho là có vai trò trong việc phát triển bệnh tiểu đường tuýp 1, vì các nghiên cứu chỉ ra rằng trẻ được nuôi bằng sữa mẹ và ăn dặm muộn có khả năng mắc bệnh này thấp hơn.

Phần lớn các trường hợp tiểu đường tuýp 1 xuất phát từ yếu tố nguy cơ di truyền

Tỉ lệ mắc tiểu đường di truyền type 1

• Nếu đứa trẻ có bố mắc bệnh tiểu đường type 1 thì tỉ lệ mắc bệnh do di truyền từ bố là 1/17.
• Nếu đứa trẻ có mẹ mắc bệnh tiểu đường type 1 và mẹ sinh trẻ trước 25 tuổi thì tỉ lệ mắc bệnh do di truyền từ mẹ là 1/25. Nếu mẹ sinh con sau 25 tuổi thì nguy cơ mắc bệnh là 1/100.
• Nếu đứa trẻ có cả bố và mẹ cùng mắc tiểu đường type 1 thì nguy cơ mắc bệnh là từ 1/10 - 1/4.
• Người mắc tiểu đường type 1 có nguy cơ cao mắc hội chứng tự miễn nhiều tuyến nội tiết type 2, các bệnh lý rối loạn miễn dịch, tuyến thượng thận hoạt động kém, bệnh tuyến giáp,… Nếu bố mẹ cũng mắc các bệnh lý, hội chứng này và bệnh tiểu đường type 1 thì nguy cơ trẻ mắc bệnh là ½.
• Các nhà khoa học đã phát triển 1 loại xét nghiệm đặc biệt kiểm tra phản ứng cơ thể với glucose để biết độ tuổi trẻ có nguy cơ mắc bệnh cao nhất.

Tiểu đường tuýp 2

Bệnh tiểu đường tuýp 2 có mối quan hệ mật thiết với tiền sử bệnh trong gia đình.

Tuy nhiên, các yếu tố môi trường, như lối sống và tình trạng thừa cân, cũng đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển bệnh.

Nếu một người có người thân mắc bệnh tiểu đường tuýp 2, khó có thể khẳng định nguyên nhân bệnh của người đó là do lối sống hay do di truyền, nhưng cũng có thể là do cả hai yếu tố.

Dù có nguy cơ mắc bệnh tiểu đường, các nghiên cứu cho thấy việc duy trì cân nặng hợp lý và rèn luyện thể lực có thể giúp ngăn ngừa hoặc trì hoãn bệnh tiểu đường tuýp 2.

Tỉ lệ mắc tiểu đường di truyền type 2

Tiểu đường type 2 là bệnh di truyền theo gia đình, một phần là di truyền gen và 1 phần là do trẻ được chăm sóc với thói quen ăn uống, tập luyện không hợp lý từ bố mẹ.

Theo số liệu công bố của Hiệp hội tiểu đường Hoa Kỳ, nguy cơ trẻ mắc tiểu đường type là:

• 1/7 nếu bố hoặc mẹ phát hiện mắc bệnh trước 50 tuổi.
• 1/2 nếu cả hai cha mẹ cùng mắc bệnh.
• 1/13 nếu cha hoặc mẹ phát hiện mắc bệnh sau 50 tuổi.

Bên cạnh đó, yếu tố dinh dưỡng và vận động cơ thể cũng ảnh hưởng rất lớn đến việc một đứa trẻ có mắc bệnh tiểu đường type 2 hay không. Có một số đột biến gen gắn liền với căn bệnh này nhưng không có gen nào độc lập gây bệnh. Cần hiểu rằng yếu tố gen tương tác với yếu tố môi trường (thực phẩm, virus, chất độc) làm kích hoạt và khiến bạn mắc bệnh.

Nguy cơ mắc bệnh tiểu đường dựa trên yếu tố di truyền

Các nhóm người có nguy cơ cao qua yếu tố gia đình

Yếu tố di truyền luôn được xem là một trong những chỉ số dự báo khả năng mắc bệnh tiểu đường, đặc biệt ở những người có lịch sử gia đình mắc bệnh. Trong các nhóm này, khả năng phát bệnh cao hơn trung bình chung của dân số.

Các nhóm người có nguy cơ cao gồm:

• Người có cha mẹ, anh chị em ruột hoặc người thân gần gũi mắc bệnh tiểu đường
• Người sinh ra trong gia đình có nhiều thành viên mắc bệnh hoặc đã từng có tiền sử bệnh trong huyết thống
• Người có các bệnh lý liên quan đến chuyển hóa như béo phì, rối loạn lipid máu, huyết áp cao

Trong thực tế, các nhà khoa học nhận thấy nguy cơ mắc bệnh của các cá nhân có tiền sử gia đình là gấp 2-4 lần so với người bình thường.

Chính điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc theo dõi, kiểm tra định kỳ, đặc biệt khi sinh sống hoặc làm việc trong môi trường có yếu tố di truyền tích cực.

Việc này giúp phát hiện các dấu hiệu bất thường sớm, từ đó có các biện pháp can thiệp, phòng tránh tích cực hơn.

Đặc biệt, trong các gia đình có truyền thống về bệnh tiểu đường, các lo lắng về sức khỏe phải được nâng cao và phòng ngừa chủ động.

Yếu tố di truyền luôn được xem là một trong những chỉ số dự báo khả năng mắc bệnh tiểu đường

Phân tích các trường hợp điển hình và thống kê

Trong thực tiễn, thống kê từ nhiều nghiên cứu đã thể hiện rõ mối liên hệ giữa di truyền và khả năng mắc bệnh. Ở các quốc gia có tỷ lệ bệnh tiểu đường cao, tỷ lệ người có tiền sử gia đình mắc bệnh cũng chiếm tỷ lệ lớn hơn đáng kể.

Chẳng hạn, theo dữ liệu của Hội Tiểu đường Việt Nam, hơn 30% dân số có một thành viên trong gia đình mắc bệnh, và tỷ lệ này tăng lên gấp đôi trong các nhóm người bị ảnh hưởng. Các trường hợp điển hình như:

• Người sinh ra trong gia đình có cha mẹ hoặc anh chị em mắc bệnh, dễ bị bệnh hơn 4 lần so với người không có tiền sử gia đình
• Người dự phòng ít chú trọng hơn trong việc kiểm tra sức khỏe, dẫn đến phát hiện bệnh trễ hoặc đã chuyển sang giai đoạn nặng

Những con số này cho thấy rõ ràng rằng, yếu tố di truyền tuy không thể thay đổi, nhưng việc biết rõ lịch sử gia đình giúp có các chuẩn bị cụ thể để giảm thiểu rủi ro. Ngoài ra, các thống kê cũng khẳng định rằng, việc gia tăng ý thức về di truyền trong cộng đồng sẽ giúp giảm số ca mắc mới, đồng thời giúp bệnh nhân kiểm soát tốt hơn tình trạng của mình.

Ảnh hưởng của tuổi tác và giới tính

Mặc dù yếu tố di truyền ảnh hưởng mạnh mẽ đến các nhóm người có tiền sử gia đình, nhưng tuổi tác và giới tính cũng đóng vai trò không thể bỏ qua trong khả năng mắc bệnh. Các số liệu thống kê cho thấy:

• Tuổi càng cao thì nguy cơ mắc bệnh càng lớn, phản ánh qua tỷ lệ mắc cao ở nhóm người trên 45 tuổi và đặc biệt là sau 60 tuổi
• Giới nam thường có khả năng mắc bệnh cao hơn nữ, là do sự khác biệt về thể trạng, hormone, và tỷ lệ mỡ trong cơ thể

Tuy nhiên, các yếu tố này không phải là duy nhất, mà luôn phối hợp cùng di truyền để tạo nên nguy cơ tổng thể của từng cá nhân.

Theo đó, những người trẻ tuổi hoặc giới nữ có thể có nguy cơ thấp hơn, nhưng không loại trừ khả năng mắc bệnh nếu có yếu tố di truyền hoặc các lối sống không lành mạnh.

Điều gì cần lưu ý để phòng tránh bệnh trong gia đình có tiền sử

Trong các gia đình có tiền sử bệnh tiểu đường, việc phòng tránh không chỉ dựa trên kiến thức di truyền mà còn cần từ hành động thực tế, chủ động kiểm soát các yếu tố nguy cơ. Một số hướng dẫn cần thiết gồm:

• Xây dựng chế độ ăn uống lành mạnh, giàu chất xơ, ít đường và mỡ, đồng thời hạn chế thức ăn nhanh, đồ ngọt
• Vận động đều đặn mỗi ngày, tối thiểu 30 phút, ít nhất 5 ngày mỗi tuần để duy trì cân nặng hợp lý và nâng cao đề kháng
• Kiểm tra sức khỏe định kỳ, đo lượng đường huyết, mỡ máu để phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường
• Giảm thiểu căng thẳng và duy trì thói quen sinh hoạt cân đối, ngủ đủ giấc, tránh stress kéo dài

Kết luận

Thông qua bài viết này, có thể thấy rằng Bệnh tiểu đường có di truyền không là một câu hỏi phức tạp, phản ánh mối liên hệ chặt chẽ giữa yếu tố di truyền và các yếu tố môi trường, lối sống.

Yếu tố di truyền đóng vai trò không thể phủ nhận trong việc hình thành nguy cơ mắc bệnh, nhưng chính các hành động của mỗi người trong việc kiểm soát lối sống, chế độ dinh dưỡng, vận động và chăm sóc y tế định kỳ mới là chìa khóa quyết định kết quả cuối cùng.

Hiểu rõ về di truyền sẽ giúp ta chủ động phòng tránh, phát hiện sớm và kiểm soát bệnh hiệu quả hơn, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống cho từng cá nhân và cộng đồng.

Chỉ khi phối hợp chặt chẽ giữa kiến thức di truyền và hành động thực tiễn, chúng ta mới có thể đẩy lùi căn bệnh này một cách bền vững và toàn diện.