Viêm đại tràng nên ăn gì và kiêng gì? 4 nhóm thực phẩm nên ăn và 5 nhóm nên tránh

Viêm đại tràng là bệnh lý tiêu hóa khá phổ biến, ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống của người mắc.

Chế độ dinh dưỡng chính là yếu tố then chốt giúp kiểm soát các triệu chứng và hạn chế các biến chứng không mong muốn. Vậy viêm đại tràng nên ăn gì và kiêng gì để vừa giữ vững sức khỏe, vừa hỗ trợ quá trình điều trị đạt hiệu quả tối ưu?

Trong bài viết này, chúng ta sẽ đi sâu vào từng khía cạnh của chế độ dinh dưỡng phù hợp, dựa trên các nghiên cứu y học, kinh nghiệm thực tiễn và lời khuyên từ chuyên gia.

Giới thiệu chung về viêm đại tràng

Các nguyên nhân phổ biến gây ra viêm đại tràng

Bệnh viêm đại tràng có thể khởi phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, trong đó những yếu tố sau đóng vai trò chính:

• Nhiễm trùng do vi khuẩn hoặc vi rút gây kích thích niêm mạc đại tràng.
• Chế độ ăn uống không hợp lý, chứa nhiều thực phẩm gây kích thích hoặc độc hại.
• Tác dụng của thuốc kháng sinh kéo dài hoặc thuốc giảm đau, chống viêm không theo chỉ định.
• Rối loạn miễn dịch, bệnh tự miễn gây xoang lặn các mô niêm mạc đại tràng.
• Stress, căng thẳng kéo dài ảnh hưởng đến chức năng miễn dịch và tiêu hóa.
• Di truyền hoặc yếu tố môi trường như ô nhiễm, tiếp xúc hóa chất độc hại.

Bệnh viêm đại tràng có thể khởi phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau

Triệu chứng nhận biết và mức độ ảnh hưởng của bệnh

Triệu chứng của viêm đại tràng rất đa dạng và phụ thuộc vào mức độ nặng nhẹ của bệnh, cụ thể như:

• Tiêu chảy kéo dài, kèm theo có thể máu và mủ, gây mất nước và điện giải.
• Đau bụng dưới hoặc bên trái, cảm giác nóng rát hoặc co thắt bụng.
• Rối loạn đại tiện, phân nát hoặc loãng, có kèm theo chất nhầy.
• Mệt mỏi, sút cân, chán ăn, thiếu máu do chảy máu niêm mạc.
• Sốt nhẹ hoặc sốt cao trong các trường hợp viêm nhiễm nặng.
• Tăng cảm giác muốn đi tiêu, đặc biệt sau ăn hoặc khi tâm trạng căng thẳng.

Các triệu chứng này ảnh hưởng lớn đến sinh hoạt, công việc và tâm lý của người bệnh. Nhiều người còn gặp các biến chứng như thủng ruột, apxe, hoặc viêm ruột lan rộng. Do đó, việc phát hiện sớm và quản lý chế độ dinh dưỡng phù hợp là yếu tố then chốt để giảm thiểu tác động tiêu cực của bệnh.

Thực phẩm nên ăn khi bị viêm đại tràng

Khi mắc viêm đại tràng, lựa chọn thực phẩm phù hợp là yếu tố trung tâm để giảm triệu chứng, hỗ trợ quá trình điều trị và duy trì sức khỏe dài hạn. 

Các nhóm thực phẩm dễ tiêu hóa, giảm kích thích đường ruột

Thực phẩm dễ tiêu hóa đóng vai trò quan trọng đặc biệt trong các giai đoạn cấp tính của bệnh, khi hệ tiêu hóa còn yếu và dễ bị tổn thương. Chúng giúp giảm thiểu các triệu chứng như đau bụng, tiêu chảy hoặc đầy hơi, đồng thời giúp duy trì năng lượng và dinh dưỡng cần thiết để cơ thể có thể tự phục hồi.

Một số nhóm thực phẩm dễ tiêu hóa phổ biến gồm có:

• Gạo, bánh mì trắng, bột khoai tây, bột sắn.
• Thịt gà, thịt cá, trứng luộc chín, đậu hũ mềm.
• Rau củ nấu chín mềm, chuối chín, lê, táo gọt vỏ, không chứa hạt.
• Sữa chua không đường, sữa tươi ít béo hoặc các sản phẩm từ sữa lên men tự nhiên.

Thực phẩm giàu chất xơ hòa tan giúp ổn định hệ tiêu hóa

Chất xơ hòa tan là thành phần không thể bỏ qua trong chế độ ăn của người viêm đại tràng vì khả năng hỗ trợ hệ tiêu hóa, giảm viêm nhiễm và điều hòa nhu động ruột. Chất xơ hòa tan tạo ra gel trong lòng ruột, giúp làm mềm phân, giảm các triệu chứng táo bón hoặc tiêu chảy mất kiểm soát.

Các loại thực phẩm giàu chất xơ hòa tan phổ biến gồm có:

• Yến mạch, lúa mạch.
• Táo, lê, trái cây mọng, cam, quýt (làm sạch, gọt vỏ).
• Các loại đậu đã nấu chín mềm, hạt chia, hạt lanh xay nhuyễn.
• Khoai lang, khoai môn hấp chín.

Khoai lang giàu chất xơ tốt cho tiêu hóa

Các loại thực phẩm bổ sung lợi khuẩn như sữa chua, lên men tự nhiên

Lợi khuẩn đóng vai trò thiết yếu trong việc duy trì cân bằng vi sinh vật đường ruột, giúp hạn chế vi khuẩn gây hại, giảm viêm và cải thiện chức năng tiêu hóa. Trong đó, các thực phẩm chứa lợi khuẩn như sữa chua, kefir, lên men tự nhiên là lựa chọn tuyệt vời cho người bệnh.

Thực phẩm chứa nhiều nước giúp bù dịch, giảm táo bón

Viêm đại tràng thường đi kèm với mất nước, điện giải, gây cảm giác khô rát niêm mạc và khó tiêu. Do đó, bổ sung đủ lượng nước là rất quan trọng để duy trì cân bằng điện giải, giảm triệu chứng đầy hơi, chướng bụng và hỗ trợ quá trình thải độc.

Các loại thực phẩm chứa nhiều nước như súp, cháo, trái cây tươi hoặc trái cây đã chín mềm, đặc biệt là dưa hấu, cam, mơ, dứa là những nguồn cung cấp nước tự nhiên rất tốt. Ngoài ra, người bệnh có thể uống trà thảo dược, nước lọc hoặc nước ép trái cây không chứa đường để bù đắp lượng nước mất đi.

Các món ăn phù hợp theo từng giai đoạn của bệnh

Chế độ dinh dưỡng của người viêm đại tràng cần phải linh hoạt phù hợp với từng giai đoạn của bệnh:

• Trong giai đoạn cấp tính: ưu tiên các thực phẩm dễ tiêu, ít kích thích như cháo, súp, trái cây mềm, hạn chế tối đa các loại thực phẩm chứa chất béo, chất xơ cứng hoặc các loại đồ ăn nhanh, nhiều gia vị.
• Giai đoạn duy trì lâu dài: nên xây dựng chế độ ăn đa dạng, cân đối, kết hợp các nhóm thực phẩm phù hợp, duy trì lượng chất xơ vừa phải, có thể bổ sung các lợi khuẩn và dưỡng chất cần thiết.

Điều đặc biệt là trong giai đoạn ổn định lâu dài, người bệnh nên chú ý duy trì thói quen ăn uống đều đặn, tránh thức khuya, hạn chế đồ ngọt, đồ cay hoặc đồ chứa nhiều dầu mỡ để giữ cho hệ tiêu hóa luôn khỏe mạnh.

Thực phẩm cần kiêng hoặc hạn chế khi mắc viêm đại tràng

Tránh các thực phẩm gây kích thích niêm mạc ruột như đồ cay, thức ăn nhanh

Thực phẩm cay như ớt, tiêu, gia vị mạnh luôn là nỗi ám ảnh của người mắc viêm đại tràng, bởi chúng gây kích thích niêm mạc và làm tăng các triệu chứng.

Ngoài ra, thức ăn nhanh, đồ chiên xào nhiều dầu mỡ cũng đóng vai trò không nhỏ trong việc gây viêm và gây rối loạn hệ tiêu hóa.

Hạn chế tiêu thụ thực phẩm chứa nhiều dầu mỡ, chiên xào

Dầu mỡ là nguyên nhân chính gây ra tình trạng chướng bụng, đầy hơi và nặng bụng ở người viêm đại tràng.

Các món ăn chiên xào, nhiều dầu mỡ làm tăng khả năng kích thích niêm mạc và làm giảm khả năng hấp thu dưỡng chất, kéo dài quá trình hồi phục.

Không nên dùng thực phẩm có chứa chất phụ gia, bảo quản và màu sắc nhân tạo

Chất phụ gia, phẩm màu và các chất bảo quản trong thực phẩm chế biến sẵn không chỉ gây kích thích niêm mạc mà còn ảnh hưởng xấu đến hệ tiêu hóa, giảm khả năng hồi phục của biểu mô ruột.

Tránh các loại đồ uống kích thích như rượu, bia, cà phê, đồ có ga

Các đồ uống chứa cồn, cafein hoặc gas đều thúc đẩy tạo khí, gây chướng bụng, đau bụng hoặc tiêu chảy. Đặc biệt, rượu bia còn làm giảm khả năng miễn dịch, làm nặng thêm tình trạng viêm nhiễm của đại tràng.

Tránh các loại đồ uống kích thích như rượu, bia, cà phê, đồ có ga

Hạn chế thực phẩm gây khí, đầy hơi như đậu, hành, bắp cải

Các loại thực phẩm chứa nhiều khí gây chướng bụng, như đậu, hành, bắp cải, hành tây, bơ hoặc các loại rau quả có chứa chất xơ cứng gây khó tiêu. Mặc dù các rau củ này rất tốt cho sức khỏe, nhưng người bệnh viêm đại tràng cần hạn chế hoặc chế biến chín mềm để dễ tiêu hơn.

Lời khuyên dinh dưỡng dành cho người viêm đại tràng

Xây dựng chế độ ăn cân đối, đa dạng, phù hợp với từng giai đoạn bệnh

Người bệnh cần chú ý đến sự đa dạng của thực phẩm để cung cấp đủ các vitamin, khoáng chất, protein, chất xơ cần thiết.

Giai đoạn cấp tính cần thực phẩm dễ tiêu, hạn chế chất kích thích còn giai đoạn ổn định, có thể mở rộng chế độ ăn và bổ sung nhiều nhóm thực phẩm phù hợp.

Ngoài ra, cần theo dõi các phản ứng của cơ thể, điều chỉnh lượng thực phẩm phù hợp, tránh tình trạng thiếu hụt dinh dưỡng hoặc nặng thêm triệu chứng.

Chuyên gia dinh dưỡng kiêm bác sĩ sẽ giúp xây dựng kế hoạch ăn uống phù hợp, góp phần chữa lành tổn thương và tăng cường đề kháng.

Ưu tiên ăn chậm, nhai kỹ để giảm tải cho hệ tiêu hóa

Việc ăn chậm, nhai kỹ giúp các cơ quan tiêu hóa dễ dàng xử lý thức ăn hơn, giảm tối đa gánh nặng cho dạ dày và ruột. Ngoài ra, quá trình này còn giúp kích thích tiết enzyme tiêu hóa, giúp thức ăn tiêu hóa hiệu quả hơn.

Người bệnh nên dành thời gian ít nhất 20-30 phút mỗi bữa ăn, nhai kỹ từng miếng thức ăn và tránh vội vàng, căng thẳng trong khi ăn. Thói quen này giúp giảm các triệu chứng chướng bụng, đầy hơi và rối loạn tiêu hóa.

Uống đủ lượng nước mỗi ngày để duy trì cân bằng điện giải

Uống đủ nước không chỉ trung hòa axit trong dạ dày, mà còn giúp làm loãng dịch tiêu hóa, hỗ trợ quá trình đào thải các độc tố, đồng thời giảm tình trạng mất nước do tiêu chảy thường xuyên.

Người mắc viêm đại tràng nên uống ít nhất 1.5-2 lít nước mỗi ngày, chia nhỏ thành nhiều lần trong ngày. Trong các giai đoạn có tiêu chảy nhiều, cần bổ sung dung dịch điện giải hoặc oresol để duy trì cân bằng muối khoáng.

Theo dõi phản ứng của cơ thể để điều chỉnh thực đơn phù hợp

Mỗi người có phản ứng khác nhau đối với một số loại thực phẩm. Do đó, người bệnh cần để ý tới những thức ăn gây ra triệu chứng như đau bụng, tiêu chảy, đầy hơi, và từ đó điều chỉnh phù hợp.

Ghi chép nhật ký ăn uống giúp xác định các nhóm thực phẩm phù hợp và không phù hợp, từ đó xây dựng chế độ cá nhân tối ưu. Đồng thời, nên tham khảo ý kiến của bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng để có lời khuyên chính xác hơn.

Kết luận

Chế độ dinh dưỡng đóng vai trò thiết yếu trong việc kiểm soát triệu chứng, nâng cao chất lượng sống và hạn chế các biến chứng của bệnh viêm đại tràng.

Người bệnh cần hiểu rõ viêm đại tràng nên ăn gì và kiêng gì, xây dựng chế độ ăn phù hợp theo từng giai đoạn, kết hợp các nguyên tắc ăn chậm, uống đủ nước và theo dõi phản ứng của cơ thể để đạt hiệu quả tối ưu.

Bên cạnh đó, sự phối hợp chặt chẽ giữa dinh dưỡng và điều trị y tế sẽ giúp người bệnh kiểm soát tốt bệnh lý, duy trì sức khỏe và sống vui vẻ, trọn vẹn hơn.