Viêm dạ dày ruột và đại tràng do nhiễm trùng có giống nhau? 6 triệu chứng nhận biết cần chú ý

Viêm dạ dày ruột và đại tràng do nhiễm trùng là các bệnh lý tiêu hóa phổ biến ảnh hưởng đến hàng triệu người mỗi năm trên toàn thế giới.

Các vấn đề này không chỉ gây khó chịu cấp tính mà còn có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm nếu không được chẩn đoán và điều trị đúng cách.

Bài viết này sẽ đi sâu vào các nguyên nhân, triệu chứng nhận biết, phương pháp chẩn đoán, điều trị cũng như biện pháp phòng ngừa giúp cộng đồng hiểu rõ hơn về vấn đề này và bảo vệ sức khỏe tiêu hóa của chính mình.

Giới thiệu về viêm đường tiêu hóa do nhiễm trùng

Định nghĩa

Viêm dạ dày ruột và đại tràng do nhiễm trùng là các bệnh lý nhiễm trùng cấp tính hoặc mãn tính do các tác nhân gây bệnh như vi khuẩn, vi rút và ký sinh trùng gây ra trong quá trình tiêu hóa thức ăn.

Bệnh có thể biểu hiện qua các triệu chứng tiêu chảy, đau bụng, nôn mữa, sốt và mất nước, ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống người bệnh cũng như gây áp lực lớn cho hệ thống y tế.

Các loại vi khuẩn, vi rút và ký sinh trùng gây bệnh

Bệnh viêm dạ dày ruột và đại tràng do nhiễm trùng thường do các tác nhân sau:

• Các loại vi khuẩn: Salmonella, Campylobacter, Escherichia coli (E.coli), Shigella, Vibrio cholerae
• Vi rút: Norovirus, Rotavirus, Adenovirus
• Ký sinh trùng: Giardia lamblia, Entamoeba histolytica, Cryptosporidium

Tác động của bệnh đối với sức khỏe cộng đồng

Viêm đường tiêu hóa do nhiễm trùng không chỉ gây ảnh hưởng đến sức khỏe cá nhân mà còn tác động đến kinh tế xã hội do mất khả năng lao động, tăng chi phí điều trị.

Trong các cộng đồng nghèo, bệnh dễ bùng phát thành dịch lớn, gây quá tải cho các bệnh viện và trung tâm y tế.

Bên cạnh đó, bệnh còn làm giảm năng suất làm việc và ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng cuộc sống của người mắc.

Hệ quả lâu dài có thể là suy dinh dưỡng, mất nước mãn tính, các biến chứng tiêu hóa nặng hoặc nhiễm trùng huyết lệ thuộc vào tình trạng và thời điểm phát hiện bệnh.

Điều này đòi hỏi các chính sách y tế cộng đồng chú trọng vào phòng chống, nâng cao ý thức vệ sinh, vệ sinh thực phẩm cũng như tăng cường các chương trình tiêm chủng mở rộng.

Viêm dạ dày ruột và đại tràng do nhiễm trùng là các bệnh lý tiêu hóa phổ biến

Nguyên nhân gây viêm dạ dày ruột và đại tràng 

Các nguyên nhân chủ yếu mà bài viết đề cập dưới đây phần lớn xuất phát từ các tác nhân gây bệnh phổ biến, lây lan qua nhiều đường khác nhau trong môi trường sinh hoạt hàng ngày. Các nguyên nhân gồm có:

Nhiễm vi khuẩn như Salmonella, Campylobacter, Escherichia coli

Vi khuẩn chiếm tỷ lệ lớn trong các nguyên nhân gây viêm dạ dày ruột do nhiễm trùng.

Salmonella là một trong những nguyên nhân chính gây ngộ độc thực phẩm, đặc biệt từ gia cầm, trứng và các sản phẩm chế biến từ thịt sống.

Campylobacter thường lây qua thịt gà, sữa chưa tiệt trùng hoặc nước ô nhiễm.

E.coli gồm nhiều dòng khác nhau, trong đó đặc biệt là E.coli O157:H7 gây tiêu chảy ra máu, thậm chí biến chứng nặng như Hội chứng hình thận tiêu huyết. Các vi khuẩn này có khả năng tồn tại lâu trong môi trường, dễ lây nhiễm qua thực phẩm, nước và các tiếp xúc trực tiếp.

Nhiễm vi rút như Norovirus, Rotavirus

• Norovirus nổi tiếng là tác nhân gây dịch nôn mửa, tiêu chảy khẩn cấp, có khả năng lây lan nhanh qua tiếp xúc trực tiếp, thực phẩm hoặc nước bị ô nhiễm.
• Trong khi đó, Rotavirus chủ yếu gây tiêu chảy nặng ở trẻ em, có thể gây tử vong do mất nước nếu không điều trị kịp thời. Cả hai loại vi rút này có đặc điểm kháng thuốc, dễ lây lan qua các bề mặt đồ dùng, thức ăn và nước.

Ký sinh trùng như Giardia, Entamoeba histolytica

Các ký sinh trùng là nguyên nhân gây viêm đường tiêu hóa do nhiễm trùng phổ biến ở nhiều vùng nông thôn và miền núi, nơi điều kiện vệ sinh còn hạn chế.

Giardia lamblia và Entamoeba histolytica là hai loại thường gặp nhất, gây ra các triệu chứng tiêu chảy kéo dài, đau bụng, và trong một số trường hợp có thể gây biến chứng nặng như thủng ruột hoặc viêm gan.

Các ký sinh trùng là nguyên nhân gây viêm đường tiêu hóa do nhiễm trùng

Đường lây truyền và cách thức nhiễm bệnh

Các tác nhân gây bệnh chủ yếu lây lan qua các con đường sau:

• Thực phẩm bị ô nhiễm vi khuẩn, vi rút hoặc ký sinh trùng trong quá trình chế biến hoặc bảo quản không hợp vệ sinh.
• Nước uống bị ô nhiễm, chưa qua xử lý hoặc không đảm bảo vệ sinh.
• Tiếp xúc trực tiếp với người bệnh hoặc môi trường bẩn như tay bẩn, bề mặt, dụng cụ ăn uống, đồ chơi.
• Tiếp xúc với phân hoặc chất thải chứa tác nhân gây bệnh thông qua vệ sinh kém hoặc vệ sinh môi trường không đảm bảo.

Các quy trình kiểm soát lây nhiễm gồm làm sạch, khử khuẩn, nấu chín thực phẩm kỹ, sử dụng nước sạch và thực hành vệ sinh cá nhân đúng đắn. Đồng thời, việc chia sẻ thông tin, nâng cao ý thức cộng đồng về các biện pháp phòng ngừa căn bản sẽ hạn chế tối đa khả năng lây lan bệnh trong cộng đồng.

Triệu chứng nhận biết viêm dạ dày ruột và đại tràng nhiễm trùng

Mỗi loại tác nhân gây bệnh có các biểu hiện riêng biệt:

• Vi khuẩn Salmonella thường gây tiêu chảy kèm sốt cao, đau bụng quặn, thỉnh thoảng xuất hiện máu hoặc mủ trong phân.
• Campylobacter gây tiêu chảy kéo dài, đau bụng dữ dội, có thể kèm theo sốt nhẹ hoặc cao, thường liên quan đến tiêu thụ thịt gia cầm hoặc sữa chưa tiệt trùng.
• E.coli O157:H7 gây tiêu chảy ra máu, đau bụng dữ dội, có thể dẫn đến hội chứng HUS nguy hiểm.
• Rotavirus đặc biệt gây tiêu chảy nặng ở trẻ em, đi kèm nôn mửa, mất nước nhanh và các dấu hiệu suy kiệt thể trạng.
• Giardia gây tiêu chảy kéo dài, phân bệt, đầy hơi, mệt mỏi, sút cân.
• Entamoeba histolytica gây tiêu chảy kéo dài có máu, đau bụng từng cơn, có thể tiến triển thành apxe gan hoặc thủng ruột.

Việc phân biệt các triệu chứng giúp bác sĩ có hướng chẩn đoán ban đầu, từ đó chỉ định xét nghiệm xác định tác nhân chính xác để điều trị hiệu quả.

Các dấu hiệu cảnh báo nghiêm trọng cần đi khám kịp thời

Trong quá trình nhiễm trùng tiêu hóa, có những dấu hiệu cảnh báo cần được xử lý y tế ngay lập tức:

• Mất nước nặng: khô miệng, khát nước dữ dội, không đi tiểu hoặc ít nước tiểu, mạch nhanh, huyết áp thấp.
• Tiêu chảy kéo dài hơn 2 ngày hoặc nhiều lần/ngày, có máu hoặc mủ trong phân.
• Sốt cao liên tục hoặc kéo dài trên 38 độ C kèm theo triệu chứng khác.
• Đau bụng dữ dội hoặc bụng căng cứng, không giảm khi dùng thuốc giảm đau.
• Nôn mửa liên tục, không thể uống hoặc giữ được nước, dẫn đến tình trạng mất nước nhanh chóng.
• Xuất hiện các triệu chứng thần kinh như chóng mặt, yếu liệt, mất ý thức.

Phương pháp chẩn đoán và xét nghiệm

Chẩn đoán viêm dạ dày ruột và đại tràng do nhiễm trùng có thể dựa vào bệnh sử tiêu chảy máu đột ngột, xuất hiện vài giờ sau một bữa ăn, đặc biệt nếu có người khác cũng ăn các thực phẩm này và bị ảnh hưởng.

Các xét nghiệm:

• Vi khuẩn có thể được phát hiện bằng cách cấy phân.
• Ký sinh trùng có thể được phát hiện bởi xét nghiệm “trứng và ký sinh trùng” (O & P) trong phân, thường cho kết quả âm tính giả, do vậy đôi khi cần lặp lại xét nghiệm nếu bác sĩ vẫn nghi ngờ ký sinh trùng.
• Xét nghiệm máu. Tế bào bạch cầu cao trong máu cho biết sự hiện diện viêm ở bất cứ nơi nào trong cơ thể nhưng không xác định nhiễm trùng ruột kết. Bạch cầu ái toan (một loại bạch cầu đặc biệt) và kháng thể IgE thường tăng trong nhiễm ký sinh trùng. Vi khuẩn xuất hiện trong máu (nhiễm trùng huyết) ở bệnh nhân đi cầu ra máu, là dấu hiệu của viêm đại tràng xâm lấn.

Điều trị viêm dạ dày ruột và đại tràng do nhiễm trùng

Phương pháp điều trị nội khoa: dùng thuốc kháng sinh, giảm đau, bù nước

Trong điều trị viêm nhiễm do vi khuẩn, kháng sinh là thuốc chủ đạo nhằm tiêu diệt tác nhân gây bệnh. Tuy nhiên, việc sử dụng thuốc cần theo chỉ định bác sĩ, tránh tự ý mua thuốc gây kháng thuốc hoặc phản ứng phụ không mong muốn. Ngoài kháng sinh, thuốc giảm đau, chống co giật và thuốc hỗ trợ tiêu hóa cũng được kê đơn phù hợp để giảm triệu chứng.

Chế độ dinh dưỡng phù hợp giúp hỗ trợ phục hồi

Người bệnh nên chọn các thực phẩm dễ tiêu, nhẹ nhàng, tránh xa thực phẩm chứa nhiều chất béo, gia vị cay nóng và đồ chua.

• Các thực phẩm phù hợp gồm cháo, súp, cơm nát, trái cây nghiền, sữa chua không đường, thức ăn mềm, đảm bảo vệ sinh.
• Đồng thời, cần kiêng các loại thực phẩm có thể kích thích tiêu chảy hoặc gây khó chịu như thức ăn sống, đồ chiên xào nhiều dầu, thức ăn từ sữa có đường lactose nếu có loạn khuẩn đường ruột.
• Ngoài ra, duy trì đủ lượng nước, Electrolytes và bổ sung probiotic để cân bằng hệ vi sinh là các biện pháp hữu hiệu giúp bệnh hồi phục nhanh hơn, hạn chế tái phát và duy trì sức khỏe lâu dài.

Các thực phẩm phù hợp gồm cháo, súp, cơm nát, trái cây nghiền

Các biện pháp tự chăm sóc tại nhà

Hỗ trợ tại nhà là cách thức đơn giản, tiện lợi giúp người bệnh giảm nhẹ triệu chứng, nhấn mạnh đến việc giữ vệ sinh sạch sẽ, duy trì chế độ sinh hoạt khoa học. Người bệnh cần:

• Uống nhiều nước, bổ sung dung dịch điện giải để tránh mất nước.
• Ăn các thức ăn dễ tiêu, chia nhỏ bữa để tránh quá tải hệ tiêu hóa.
• Nghỉ ngơi đầy đủ, tránh vận động mạnh hoặc làm việc nặng.
• Tránh dùng thuốc giảm đau hoặc thuốc tiêu chảy không theo hướng dẫn của bác sĩ để phòng ngừa biến chứng.
• Giữ vệ sinh cá nhân và môi trường sinh hoạt sạch sẽ, rửa tay kỹ trước và sau khi ăn, sau đi vệ sinh để hạn chế lây nhiễm.

Chăm sóc tại nhà đúng kỹ thuật giúp duy trì thể trạng, giảm diễn tiến nặng của bệnh, đồng thời giảm thiểu nguy cơ lây nhiễm cho người xung quanh.

Khi nào cần nhập viện và điều trị chuyên sâu

Trong một số trường hợp, người bệnh cần nhập viện để xử lý các tình trạng nặng, bao gồm:

• Mất nước nặng, không thể uống or giữ nước.
• Tiêu chảy kéo dài vượt quá 48 giờ hoặc có máu trong phân.
• Sốt cao liên tục không giảm khi dùng thuốc giảm đau.
• Đau bụng dữ dội, xuất hiện các dấu hiệu thủng hoặc tắc ruột.
• Nôn mửa liên tục gây mất nước nghiêm trọng.
• Có các dấu hiệu thần kinh như chóng mặt, yếu liệt, mất ý thức.

Tại bệnh viện, các biện pháp điều trị chuyên sâu như truyền dịch, dùng thuốc đặc trị theo hướng dẫn của bác sĩ, theo dõi sát sao tình trạng bệnh sẽ giúp người bệnh nhanh chóng hồi phục và tránh các biến chứng nguy hiểm.

Phòng ngừa biến chứng và tái phát

• Tiếp tục theo dõi sau điều trị và tái khám định kỳ.
• Vệ sinh sạch sẽ, phòng tránh nguồn lây.
• Học cách chăm sóc bệnh đúng cách để duy trì sức khỏe tiêu hóa.
• Tiêm phòng các bệnh liên quan theo lịch của Bộ Y tế nhằm phòng ngừa các tác nhân gây bệnh.

Thực hiện các biện pháp này luôn là cách tốt nhất để duy trì hệ tiêu hóa khỏe mạnh, tránh các đợt bệnh tái phát kéo dài.

Tổng kết và lời khuyên cho cộng đồng

Viêm dạ dày ruột và đại tràng do nhiễm trùng là các bệnh lý tiêu hóa phổ biến với nhiều tác nhân gây bệnh khác nhau, từ vi khuẩn, vi rút đến ký sinh trùng.

Triệu chứng như tiêu chảy, đau bụng, sốt là những dấu hiệu cảnh báo rõ ràng giúp người dân chủ động đi khám và xử lý kịp thời.

Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ các yếu tố vệ sinh kém, thực phẩm không an toàn, nguồn nước ô nhiễm và lối sống thiếu lành mạnh

. Việc chẩn đoán chính xác qua xét nghiệm phân, máu, kỹ thuật PCR giúp xác định chính xác tác nhân gây bệnh để có hướng điều trị phù hợp.