An Xoa - Helicteres hirsuta Lour, cây dó lông Tính năng, cách sử dụng và lưu ý

An Xoa, hay còn gọi là cây dó lông, là một vị thuốc quý đã được sử dụng trong y học cổ truyền Việt Nam từ lâu đời.

Loài cây này có nhiều tác dụng trong việc hỗ trợ điều trị các bệnh lý liên quan đến hệ tiêu hóa, đường hô hấp và hệ tiết niệu.

Bài viết này, Nhà Thuốc Dược Hà Nội sẽ cung cấp thông tin chi tiết về An Xoa, bao gồm mô tả đặc điểm, thành phần hóa học, công dụng, liều dùng, cách dùng, lưu ý khi sử dụng và những trường hợp cần tránh.

Mô tả về dược liệu An Xoa

Tên gọi và danh pháp

• Tên khoa học: Helicteres hirsuta Lour
• Tên gọi khác: An Xoa, dó lông, dó gai, gai lưỡi rắn, bông lau.
• Họ thực vật: Họ Trôm (Sterculiaceae)

Đặc điểm tự nhiên

An Xoa là một loài cây bụi, cao khoảng 2-3m. Thân cây có nhiều gai nhọn, cành cây có lông màu nâu nhạt. Lá cây dạng thuôn hoặc hình mác, dài 10-20cm, rộng 4-8cm, mặt trên có màu xanh đậm, mặt dưới có màu xanh nhạt, phủ lông tơ.

Hoa cây An Xoa mọc đơn độc hoặc thành chùm ở nách lá, có màu vàng hoặc vàng cam, hình dáng như con cóc. Quả cây An Xoa hình tròn hoặc hình trái xoan, dài 2-3cm, có lông mềm, khi chín có màu nâu đen.

Đặc điểm hình thái:

Đặc điểm sinh trưởng:

• An Xoa là loài cây ưa sáng, chịu hạn tốt, thường mọc hoang ở rừng thưa, ven đường, bờ ruộng, đất trống.
• Cây ưa đất đỏ, đất pha cát, thoát nước tốt.
• Cây ra hoa vào mùa hè, quả chín vào mùa thu.

Phân bố, thu hái, chế biến

An Xoa phân bố chủ yếu ở các nước Đông Nam Á, bao gồm Việt Nam, Thái Lan, Lào, Campuchia,... Ở Việt Nam, cây An Xoa mọc hoang nhiều ở các tỉnh miền Trung và miền Nam.

Phân bố:

• Việt Nam: Tập trung ở các tỉnh miền Trung và miền Nam như Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế, Đà Nẵng, Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên, Khánh Hòa, Ninh Thuận, Bình Thuận, Tây Nguyên, Đông Nam Bộ.
• Các nước khác: Thái Lan, Lào, Campuchia, Malaysia, Indonesia...

Thu hoạch:

• Người ta thường thu hoạch rễ, vỏ, lá, quả cây An Xoa vào mùa khô, khi cây ra hoa.
• Vỏ, thân và rễ cây được bóc ra, phơi khô, cất giữ để dùng dần.
• Lá cây được hái vào lúc sáng sớm, phơi khô hoặc sấy khô ở nhiệt độ thấp.
• Quả cây chín được hái, phơi khô hoặc sấy khô ở nhiệt độ thấp.

Chế biến:

• Vỏ, thân và rễ An Xoa được rửa sạch, phơi khô, cắt thành từng miếng nhỏ, sao vàng.
• Lá An Xoa được rửa sạch, phơi khô hoặc sấy khô ở nhiệt độ thấp.
• Quả An Xoa được rửa sạch, phơi khô hoặc sấy khô ở nhiệt độ thấp.

Bộ phận sử dụng

• Vỏ cây: Là bộ phận được sử dụng nhiều nhất, thường dùng để sắc uống, nấu nước tắm hoặc nghiền bột.
• Lá cây: Được sử dụng trong các bài thuốc sắc uống, đắp ngoài da.
• Quả cây: Ít được sử dụng hơn so với vỏ và lá, chủ yếu được dùng để chữa bệnh ngoài da.

Thành phần hóa học trong An Xoa

• Vỏ cây An Xoa: Chứa nhiều hợp chất phenolic, flavonoid (quercetin, kaempferol), alkaloid (helicterin), tanin, saponin, chất nhầy, đường...
• Lá cây An Xoa: Chứa nhiều hợp chất phenolic, flavonoid (rutin, quercetin), alkaloid, chất nhầy, vitamin C...
• Quả cây An Xoa: Chứa nhiều hợp chất phenolic, flavonoid (rutin, quercetin), alkaloid, chất nhầy, vitamin C...

Thành phần hóa học của An Xoa mang đến nhiều hoạt tính dược lý, giúp hỗ trợ điều trị nhiều bệnh lý khác nhau.

Công dụng của An Xoa

Theo y học cổ truyền

• Vỏ cây An Xoa: Tính hàn, vị đắng, có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, tiêu viêm, sát khuẩn, cầm máu, lợi tiểu, tiêu đờm.
• Lá cây An Xoa: Tính hàn, vị đắng, có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, tiêu viêm, sát khuẩn, lợi tiểu, tiêu đờm, giảm ho.
• Quả cây An Xoa: Tính hàn, vị đắng, có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, tiêu viêm, sát khuẩn, cầm máu.

Theo y học cổ truyền, An Xoa được dùng để chữa các bệnh:

• Hệ tiêu hóa: Viêm dạ dày, đau dạ dày, đầy bụng, khó tiêu, táo bón, tiêu chảy, kiết lỵ.
• Hệ hô hấp: Ho, viêm phổi, hen suyễn, viêm họng, viêm amidan.
• Hệ tiết niệu: Viêm bàng quang, sỏi thận, tiểu buốt, tiểu khó.
• Da liễu: Nổi mẩn ngứa, eczema, mụn nhọt, ghẻ lở, vết thương.
• Phụ khoa: Viêm âm đạo, rong huyết, kinh nguyệt không đều.

Theo y học hiện đại

Các nghiên cứu khoa học hiện đại đã chứng minh An Xoa có nhiều hoạt tính dược lý:

• Kháng khuẩn: Các hợp chất phenolic, flavonoid trong An Xoa có tác dụng kháng khuẩn, đặc biệt là đối với vi khuẩn Gram dương như Staphylococcus aureus, Streptococcus pyogenes.
• Kháng viêm: Các hợp chất phenolic, flavonoid trong An Xoa có tác dụng ức chế sự giải phóng các chất trung gian gây viêm như histamine, leukotriene, prostaglandin.
• Chống oxy hóa: Các hợp chất phenolic, flavonoid trong An Xoa có khả năng chống oxy hóa, bảo vệ tế bào khỏi tổn thương do gốc tự do gây ra.
• Hỗ trợ tiêu hóa: Các chất nhầy và chất xơ trong An Xoa giúp bảo vệ niêm mạc dạ dày, điều hòa tiêu hóa, chống táo bón.
• Giảm đau: Các alkaloid trong An Xoa có tác dụng giảm đau, đặc biệt là đau do viêm nhiễm.
• Lợi tiểu: Các saponin và chất nhầy trong An Xoa có tác dụng lợi tiểu, giúp đào thải độc tố ra khỏi cơ thể.
• Cầm máu: Các tanin trong An Xoa có tác dụng cầm máu, giúp cầm máu nhanh chóng trong các trường hợp chảy máu cam, chảy máu chân răng, vết thương...

Liều dùng và cách dùng

• Vỏ, thân, rễ cây An Xoa: Sắc uống, mỗi ngày 10-20g, chia 2-3 lần uống. Nấu nước tắm: Sắc 30-50g vỏ cây với 2-3 lít nước, tắm 2-3 lần/tuần. Nghiền bột: Nghiền vỏ cây thành bột mịn, mỗi lần uống 2-3g, ngày uống 2-3 lần.
• Lá cây An Xoa: Sắc uống, mỗi ngày 10-20g, chia 2-3 lần uống. Đắp ngoài da: Dùng lá tươi giã nát, đắp lên vùng da bị tổn thương.
• Quả cây An Xoa: Sắc uống, mỗi ngày 10-15g, chia 2-3 lần uống.

Lưu ý: Liều lượng có thể thay đổi tùy theo độ tuổi, sức khỏe và tình trạng bệnh của mỗi người. Nên tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc dược sĩ để được tư vấn liều dùng phù hợp.

Bài thuốc dân gian, kinh nghiệm sử dụng An Xoa

An Xoa được sử dụng trong rất nhiều bài thuốc dân gian để chữa nhiều bệnh khác nhau. Dưới đây là một số bài thuốc thường được sử dụng:

• Chữa viêm dạ dày: Sắc 15g vỏ cây An Xoa với 500ml nước, uống trong ngày, chia 2-3 lần.
• Chữa ho: Sắc 10g vỏ cây An Xoa với 200ml nước, uống trong ngày, chia 2-3 lần.
• Chữa tiêu chảy: Sắc 10g vỏ cây An Xoa với 200ml nước, uống trong ngày, chia 2-3 lần.
• Chữa viêm bàng quang: Sắc 15g vỏ cây An Xoa với 500ml nước, uống trong ngày, chia 2-3 lần.
• Chữa ghẻ lở: Dùng 10g lá An Xoa tươi giã nát, đắp lên vùng da bị tổn thương, ngày đắp 2-3 lần.
• Chữa vết thương: Dùng lá An Xoa tươi giã nát, đắp lên vết thương, ngày đắp 2-3 lần.

Lưu ý: Các bài thuốc dân gian chỉ có tác dụng hỗ trợ điều trị, không thể thay thế việc điều trị bằng thuốc tây. Nên tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc dược sĩ trước khi sử dụng để đảm bảo an toàn và hiệu quả.

Độc tính nếu dùng quá nhiều

An Xoa được xem là một loại thảo dược an toàn khi sử dụng đúng cách. Tuy nhiên khi sử dụng quá liều, có thể gây ra một số tác dụng phụ như:

• Tiêu chảy: Do tác dụng nhuận tràng của An Xoa.
• Buồn nôn, nôn mửa: Do tác dụng kích thích dạ dày.
• Phản ứng dị ứng: Một số người có thể bị dị ứng với An Xoa, biểu hiện như ngứa da, nổi mẩn đỏ, khó thở...

Đối tượng không nên sử dụng An Xoa

• Phụ nữ mang thai và cho con bú: Nên thận trọng khi sử dụng An Xoa, tốt nhất nên tham khảo ý kiến bác sĩ.
• Người bị huyết áp thấp: An Xoa có thể làm giảm huyết áp, nên hạn chế sử dụng.
• Người bị bệnh gan, thận: Nên thận trọng khi sử dụng An Xoa, tốt nhất nên tham khảo ý kiến bác sĩ.
• Người bị dị ứng với các thành phần của An Xoa: Nên tránh sử dụng An Xoa.

Xử lý nếu dùng quá nhiều An Xoa

• Ngừng sử dụng An Xoa ngay lập tức.
• Uống nhiều nước để thải độc tố.
• Nếu có các triệu chứng bất thường, cần đến bệnh viện để được xử lý kịp thời.

Lưu ý khi dùng An Xoa

• Sử dụng An Xoa theo đúng liều lượng, cách dùng và chỉ định của bác sĩ hoặc dược sĩ.
• Chọn An Xoa chất lượng tốt, không bị mốc, hỏng.
• Bảo quản An Xoa nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp.
• Không tự ý thay đổi liều lượng hoặc cách dùng mà không có sự hướng dẫn của bác sĩ hoặc dược sĩ.
• Nên tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc dược sĩ trước khi sử dụng An Xoa, đặc biệt là khi bạn đang sử dụng thuốc khác hoặc có bệnh lý mãn tính.

Trích nguồn tham khảo

• Cây thuốc Việt Nam (tập 1): Phạm Hoàng Hộ. Nhà xuất bản Nông nghiệp.
• Dược điển Việt Nam: Bộ Y tế.
• Bài thuốc dân gian Việt Nam: Bộ Y tế.
• Tạp chí Y học Cổ truyền Việt Nam: Hội Y học Cổ truyền Việt Nam.

Kết luận

An Xoa là một vị thuốc quý trong y học cổ truyền, mang đến nhiều lợi ích cho sức khỏe.

Tuy nhiên, để đảm bảo an toàn và hiệu quả khi sử dụng An Xoa, bạn cần lưu ý các thông tin về mô tả, thành phần, công dụng, liều dùng, cách dùng, những trường hợp cần tránh và cách xử lý khi dùng quá liều.

Nên tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc dược sĩ trước khi sử dụng An Xoa để đảm bảo an toàn và hiệu quả tối ưu.